لو کوربوزیه؛ معمارِ معماری مدرن

لو کوربوزیه

از ابتدای شهرتش در جوانی تا هفتاد و هشت سالگی که چشم بر جهان ببندد، کمتر تصویری از او ثبت شده است که پاپیونش را دور یقه محکم نکرده باشد و عینک تمام فریم گرد همیشگی اش را بر چشم یا حداقل روی پیشانی نداشته باشد. مقرراتی بودن و رعایت نظم ویژگی هایی است که حالا پس از بیش از نیم قرن از مرگش، می توان در تصاویر به جای مانده از چهره کمتر خندان و ظاهر همیشه اتوکشیده و خطوط صاف و تیز و مرتب پوشش و فرم دستمال تاشده در جیب راستش، دید؛ همین طور نظم هندسی و تعلق خاطر به فرم های هندسی خالص مربع ها و مستطیل ها، تصویری که مشخصه بارز ساختمان ها و حتی مبل ها و صندلی ها و البته نظریه های او درطراحی و استایل شخصی اوست؛ شارل ادوارد ژنره گری ملقب به لوکوربوزیه هنرمندی که از زمانه خود جلوتر حرکت می کرد و همیشه صفت آوانگارد یا پیشرو را به دنبال نامش یدک می کشید. او از جمله کسانی است که گذر از دوره هنرهای تزیینی به هنر مدرن را مدیونش هستیم.

چکیده یک عمر هنرمندی

«هر آدمی می تواند خودش را از نو بسازد.» این دلیلی بود که شارل ادوارد ژنره گری یا با تلفظ انگلیسسی چارلز ادوارد جنیریت گریش (Charles-Édouard Jeanneret-Gris) به سبب آن نام خانوادگی پدربزرگ مادری اش را به عنوان لقب و اسم هنری برای خود برگزید و به آن هم معروف شد؛ لو کوربوزیه (Le Corbusier) که ترجمه تحت الفظی آن می شود «شبیه به یک کلاغ»!

اگر معمار و یا طراح باشید امکان ندارد نام لو کوربوزیه را نشنیده باشید. هنرمندی که از عصرو زمانه خود چندین دهه جلوتربود. معمار، طراح، نقاش، برنامه ریز شهری و نویسنده تنها بخشی از عناوین او در طول عمرش بود. طراحی های این معمار بزرگ از شرق تا غرب در اروپا، ژاپن، هند و آمریکای شمالی و جنوبی دیده می شوند. در دوران زندگی لو کوربوزیه دو جنگ جهانی رخ داد و تمام اتفاقات و خسارات ناشی از جنگ باعث شد لو کوربوزیه در طول زندگی اش تلاش زیادی کند تا با استفاده ازعلم روز دنیا و کاهش هزینه ها و تزئینات زائد، شرایط زندگی یکسانی را برای تمام مردم دنیا فراهم کند. خانه های مدولار، مبلمان مدرن و صنعتی و طرح های مجتمع های ساختمانی ابداعی او تحول بزرگی درشهرسازی و معماری ایجاد کردند.

او بعد از یک زندگی کاری پر فرازو نشیب و مبارزه مداوم برای گسترش عقایدش در هفتاد و هشت سالگی از دنیا رفت و در سال ۲۰۱۶ نیم قرن پس از مرگ او، هفده پروژه او درهفت کشور دنیا به عنوان آثار برجسته معماری برای جنبش مدرن در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

کودکی و نوجوانی

لوکوربوزیه در ششم اکتبر سال ۱۸۸۷ در خانواده ای اهل هنر در لاچاکس دیفاند منطقه ای مرزی میان سوئیس و فرانسه و در خاک سوئیس به دنیا آمد. پدرش صنعتگر بود و جعبه ها و ساعت ها را لعاب کاری می کرد. مادرش پیانو مینواخت و برادر بزرگتر یعنی آلبرت نوازنده آماتور ویولن بود. لوکوربوزیه مانند معماران معاصر خود فرانک لوید رایت و میس ون در روهه فاقد آموزش رسمی به عنوان معمار بود. او بعد از گذراندن تحصیلات متوسطه در همان زادگاهش وارد مدرسه هنر شد. و تا آخر سال 1905 دوره کوتاه معماری را گذراند و شروع به مطالعه معماری و فلسفه کرد.

او بعداز آن در ۱۸ سالگی ساخت اولین خانه خود را آغاز کرد. ویلای فالت (Villa Fallet) اولین خانه ای بود که طراحی کرد و به عنوان کار اول، تجربه موفقی بود. سفر به ایتالیا و دیدار از صومعه راهبان در فلورانس (Florence Charterhouse) در ۲۰ سالگی تاثیرزیادی در آینده کاری او داشت.

مسلح به بتن مسلح

در ۱۹۰۸ او با ماده ای آشنا شد که پس از آن پایه تمام کارهایش را بر روی آن بنیان کرد؛ بتن مسلح. لوکوربوزیه با سفر به پاریس و کار در شرکت آگوست پرت با نحوه کار با این ماده که از مصالح ساختمانی نسبتا جدید بود آشنا شد و بتن پایه تمام کارهای معماری او شد. در ۱۹۱۰ او ۴ ماه در دفتر طراحی پیتر بهرنس در آلمان مشغول به کار شد. در آن برهه زمانی لودویگ میس واندروهه و والتر گروپیوس نیزدرهمان جا مشغول کار ویادگیری بودند. بعد ازاین تجربه کوتاه به همراه یکی از دوستانش به مدت ۵ ماه به کشورهای مختلف در اروپا سفر کرد.

نتیجه این سفر او ۸۰ دفتر اسکچ بود که بعدها از آنها در کتابهایش استفاده کرد. در سال ۱۹۱۲ او به زادگاهش برگشت و خانه ای را برای پدر ومادرش طراحی کرد، این خانه کاملا با شیوه های سنتی معماری آن منطقه تفاوت داشت. در زمان جنگ جهانی اول او در زادگاهش در مدرسه ای به تدریس پرداخت و هم زمان به مطالعات نظری بر روی بتن مسلح پرداخت. در سال ۱۹۱۴ خانه Dome-ino دومینو را طراحی کرد و در سال ۱۹۱۶ طراحی ساختمان و داخل خانه و حتی مبلمان خانه شووب (Schwob) به او سپرده شد.

به احترام ناب گرایی؛ زیبایی شناسی نوین

پس از این سفرها و خانه به دوشی های طولانی در سال ۱۹۱۷ برای همیشه به پاریس نقل مکان کرد، کمی بعد با ایوان گالس، مدل موناکویی در یک خانه مد دیدار کرد، دیداری که ازدواجشان را در پی داشت. در سال ۱۹۱۸ با آمده اوزنفنت (Amédée Ozenfant) نقاش معروف دیدار کرد. دیداری که به هم صحبتی های طولانی منجر شد. اعلامیه رد کوبیسم در پی همین تبیین عقاید منتشر و پیوریسم (Purism) از دل آن زاده شد؛ جنبشی جدید به معنای ناب گرایی که زیبایی شناسی نوین را با هنر ماشینی پیوند می داد.

مبلمان ارزان در خدمت انسان

البته لوکوربوزیه نگذاشت نظریه پردازی هایش به گفتگوها و بیانیه ها محدود بماند؛ بلکه درطی سال های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۲ نظریاتش در نشریه ای به نام روح جدید (L’Esprit Nouveau) منتشر می کرد و سه سال بعد همه این مجموعه مقالات را که همگی به نوعی حمله به ایده هنر تزیینی بود در کتاب هنرتزیینی امروز (L’Art Décoratif d’aujourd’hui) به چاپ رساند. او در این کتاب خواستار تولید مبلمانی شد که با استفاده از مواد ارزان قیمت و به صورت انبوه تولید شوند. او مبلمان را در سه گروه مختلف دسته بندی می کرد:

۱. مبلمان ضروری

۲. مبلمان عادی

۳. مبلمان مرتبط با اندام انسان

او مبلمان مرتبط با اندام انسان را اینگونه توصیف می کرد: «توجه به اندام ها در طراحی مبلمان وسازگار کردن آنها با عملکردهای انسان» در بیانی دیگر «تبدیل نیازها وعملکردهای مورد نیازانسان به اشیا و مبل» به عقیده او مبلمان مرتبط با اندام انسان بسیار شبیه یک خدمتکار ماهر است. یک خدمتکار خوب محتاط که خود را کمرنگ می کند تا صاحبش را آزادانه به حال خود بگذارد. «او کارکرد را هنرابزارها می دانست، که تمام اینها با ظرافت، نسبت و هماهنگی آشکار می شوند.»

حد فاصل سال های ۱۹۲۲ تا ۱۹۲۵ به همراه پسرعمویش پیر ژنره کارشان در استودیوی طراحی را آغاز کردند و در این دوران چندبار ایده پروژه شهری اش را برای محله های قدیمی پاریس، برزیل و الجزایر ارائه داد اما از هیچ کدام از طرح هایش استقبال نشد.

پایان عصر هنر تزیینی

نقطه عطف فعالیت حرفه ای لوکوربوزیه که بیشتر به عنوان معمار شناخته می شود اما در سال ۱۹۲۵ یعنی همان سالی که کتاب هنر تزیینی امروز را منتشر کرد، رقم خورد، جایی که او همکاران و همفکرانش همه آنچه را که تا آن زمان در نظریه ها بیان کرده و در معدود آثار معماری به نمایش در آورده بودند، در طراحی داخلی نیز در معرض دید هنرمندان و طراحان جهان قرار دادند و پس از آن سیل سفارشات به لو کوربوزیه روانه شد. ماجرا هم از این قرار بود که آن ها غرفه شان در نمایشگاه دکوراتیو پاریس را با تعداد کمی تابلوهای نقاشی مربعی و مبلمانی که به روش صنعتی تولید شده بود، طراحی کرده بودند و این کاملا برخلاف جریان هنر دکوراتیو آن دوران و غرفه های پر تزیین و مبلمان دست ساز و پرآرایه بود که اغلب هم با پارچه های دستباف، چوب های خاص و گران قیمت ساخته می شدند. همین جسارت شهرت لو کوربوزیه را چند برابر کرد و او این نمایشگاه را نقطه پایانی برای عاشقان عتیقه و هنر دکوراتیو خواند. او عاشق فرم های صنعتی بود و اغلب از اشیایی برای طراحی داخلی استفاده می کرد که به صورت انبوه تولید می شدند.

پیوستن شارلوت پریاند بیست و چهارساله به عنوان طراح مبلمان به لوکوربوزیه و پیر ژنره دو سال بعد یعنی در سال ۱۹۲۷ اتفاق افتاد، این همکاری ده سال طول کشید و همکاری منسجم آنها به شکلی پیشرفت که به «سه انگشت یک دست» ملقب شدند. لو کوربوزیه گرچه آثاری مبلمانی هم به صورت ویژه و برای غرفه هایش خلق کرده بود اما تا آن زمان برای مبله کردن ساختمانهایش از مبلمان شرکت تونت استفاده می کرد.، ولی آثار تونت روح مدرنیته مدنظر لو کوربوزیه را نداشت.

ایده لوکوربوزیه در طراحی داخلی حذف کامل تزیینات، پنجره های بزرگ، دیوارهای سفید بود. مبلمان با لوله های فلزی، لایتینگ های بدون تزیین از انتخاب های اصلی او برای طراحی داخلی بودند. برای همین بود که تصمیم گرفت با پیوستن پریاند مبلمان، تجهیزات و اثاثیه را استودیوی خودشان طراحی کند، آثاری که با روش های صنعتی مورد نظر او تولید شوند. تولید این آثار جدید که اولین مجموعه آن هم در نمایشگاه پاییزه تجهیزات خانه به نمایش در آمد را تونت برعهده داشت.

ساووی نماد معماری مدرن

یکی از معروف ترین پروژه هایی که بلافاصله پس از نمایشگاه دکوراتیو پاریس ۱۹۲۵ به لوکوربوزیه سپرده و در همان سال به اتمام رسید ویلای لاروشه بود. و کمی بعد لوکوربوزیه بالاخره به آرزویش رسید یعنی یک پروژه طراحی شهری، او عاشق شهرسازی بود و ایجاد بستری برای جامعه که در آن کار و زندگی را در کنار هم داشته باشند همیشه هیجان زده اش می کرد. برای همین در اولین پروژه شهرک سازی پساک (Pessac) که توسط هنری فرگس به او پیشنهاد شد تلاش بسیاری کرد.

نماد معماری سبک مدرن یعنی ویلای ساووی اثر لوکوربوزیه در سالهای اوج جنبش مدرن (۱۹۲۸ تا ۱۹۳۱) و پس از پساک ساخته شد. همچنین کنگره بین المللی معماری مدرن (CIAM) در همان زمان توسط لوکوروبزیه بنیان نهاده شد. هدف او این بود که با کمک این کنگره سبک مدرنیسم را سبک قالب اروپا معرفی کند. دور اول CIAM در سوئیس برگزار شد در آن تمام طراحان برای ایجاد یک سبک مشترک شرکت کردند. بعد از آن دوسال یکباراین کنفرانس برگزار می شد والبته به دلیل موانعی مانند جنگ های جهانی با مشکلاتی روبرو شد. نتیجه CIAM گسترش یک شیوه اصولی بود که به تعریف معماری مدرن در اروپا و ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم بسیار کمک کرد.

همچنین در سال ۱۹۲۸ وزیر کار فرانسه، با تصویب قانون مسکن عمومی خواستار ساخت ۲۶۰ هزار واحد مسکونی جدید به مدت ۵ سال شد. ل کوربوزیه دست به طراحی نوع جدیدی از واحد مسکن مدولار زد و آن را خانه لوچئور (نام وزیر کار فرانسه لوئیس لوچئور(Louis Loucheur)) نامید.

دیگر شهرت لوکوربوزیه از مرزهای اروپا هم فراتر رفته بود. او درنمایشگاه پاریس با تنها غرفه مدرنی که متعلق به جماهیر شوروی بود، آشنا شد. این آشنایی سفر او به مسکو را در پس داشت و در آنجا متوجه شد که کتابهایش به روسی ترجمه شده و ساخت دفتر مرکزی اتحادیه جماهیر شوروی به او سپرده شد.

سفر به سرزمین ترسوها

لوکوربوزیه در اواخر سال ۱۹۳۵ برای اولین بار به ایالات متحده سفر کرد، اما بر خلاف تصورش معماری آنجا را بسیار محافظه کارانه دید و چندسال بعد توصیفاتی از آنها را در کتابش به نام سفر به سرزمین ترسوها نوشت.

در طول جنگ جهانی دوم لوکوروبزیه سعی کرد پروژه های معماری را پیش ببرد اما نتوانست و در سال ۱۹۴۱ مشغول نوشتن کتاب در چهارمسیر (les Quatres) شد.

شهر درخشان و سازمان ملل

ده سال گذشته بود و لو کوربوزیه حتی یک پروژه هم کار نکرده بود. او اکنون شصت سال داشت. تلاش زیادی کرد تا پیشنهاداتی برای بازسازی شهرهای تخریب شده بدهد، اما با هیچ کدام موافقت نشد. تنها داتوری (وزیر شهرسازی) بود که موافقت کرد پروژه واحدهای مسکونی با اندازه استاندارد (Unité d’habitation De Grandeur Conforme) را به او بسپارد.

لوکوربوزیه نام این پروژه را شهر درخشان گذاشت، چهارچوب های بتونی بر روی تیرهای بتونی و آپارتمان های مدولارمانند بطری هایی درون جعبه بطری ها در داخل چهارچوب قرار می گرفتند. طراحی داخلی نیز تماما توسط لوکوروبزیه انجام شد، تنها رنگ دیوار ها را ساکنین انتخاب می کردند. این پروژه نقطه عطفی در کارنامه لوکوروبزیه بود. او این پروژه را با الهام ازصومعه فلورانس طراحی کرد. او معتقد بود که صومعه به صورت استاندارد طراحی شده و استاندارد سازی باعث رشد می شود. در سال ۱۹۵۲ با پایان یافتن پروژه در مراسمی عنوان فرمانده افتخار به او اهدا شد و او به برجسته ترین معمار فرانسوی بدل شد.

همچنین در اوایل سال ۱۹۴۷ بود که لوکوبوزیه بسیار تلاش کرد تا طرحش به عنوان پروژه نهایی برای ساختمان سازمان ملل در نیویورک انتخاب شود، اما طرح نیمایر پذیرفته شد و از لوکوربوزیه خواستند که برای طرح نهایی با نیمایر همکاری کند.

معماری و معنویت

در دهه های پس از جنگ جهانی دوم، شهرت لوکوربوزیه از معماری و نقشه کشی فراتر رفت و او به عنوان یکی از چهره های برجسته روشنفکری آن زمان در جهان شهرت یافت. او بین سالهای ۱۹۴۸ و ۱۹۵۲ ساختمانی تقریبا شبیه پروژه شهر درخشان را دریکی دیگر از شهرهای فرانسه و همچنین در برلین ساخت.

لوکوربوزیه اعتقادی به مسائل مذهبی نداشت، اما معتقد بود معماری می تواند به یک فضا احساس تقدس و معنویت دهد. او بعد از جنگ در سال ۱۹۵۰، عبادتگاه نوتردام در رانچمپ و ۱۹۵۳ صومعه سنت ماری دلاتورت را طراحی کرد. دیدگاه پدر کوتوریر (Père Couturier)، که باعث جنبش در معماری مدرن مذهبی شده بود، در این طراحی ها به او بسیار کمک کرد. سومین بنای مذهبی لوکوروبزیه در سال ۱۹۶۰ کلیسای سنت پیر بود، این کلیسا مانند پروژه شهر درخشان در مارسی قرار داشت.

آرمان شهر چندیگار و سال های غم بار پرکار

بزرگترین و بلند پروازانه ترین پروژه لوکوربوزیه طراحی شهر چاندیگار، پایتخت ایالت هاریانا و پنجاب هند بود. جواهر لعل نهرو، نخست وزیر هندوستان در سال ۱۹۵۰ لو کوربوزیه را برای ساخت آن دعوت کرد. لوکوربوزیه این کار را با متخصصان شهرسازی و معماری آغاز کرد. همچنین پسر عمویش به عنوان نماینده او برای نظارت در هند ساکن شد. این پروژه شامل زیر مجموعه های مسکونی، تجاری و صنعتی به همراه پارک ها و زیر ساخت های لازم برای سیستم حمل و نقل بود. ساخت ساختمان های دولتی این پروژه بزرگ نیز بر عهده لو کوربوزیه بود. در این پروژه می توان چکیده عمر لو کوربوزیه را دید.

اواخر دوره زندگی لوکوربوزیه برای او دوران سختی بود. همسر او در سال ۱۹۵۷ فوت کرد و مادرش را که با او رابطه بسیار نزدیکی داشت در سال ۱۹۶۰ از دست داد. این دوغم باعث نشد چیزی از میزان فعالیت های او کم شود. ۱۹۵۹ سالی بود که ویلای ساووی ثبت تاریخی شد، این بار اولی بود که اثر یک معمار زنده ثبت می شد. در ۱۹۶۲ اولین نمایشگاه از آثار او در موزه ملی هنرهای مدرن پاریس برگزار شد. در ۱۹۶۴ در مراسمی در آتلیه اش نشان افتخار توسط وزیر فرهنگ به او اهدا شد.

او تا زمان مرگش در سال ۱۹۶۵ کارهای متنوعی انجام داد که تمامشان براساس اصولی که به آنها معتقد بود، ساخته می شدند. در زمان مرگش چند پروژه نیمه تمام بر روی برد دفترش بود که بعضی از آنها تا چندسال بعد از مرگ او نیمه تمام ماند.

کتاب های لوکوربوزیه:

۱۹۲۳: به سمت معماری، Vers une Architecture ،Toward Anarchtecture

۱۹۲۷: پنج نکته از معماری جدید، Five Points of a New Architecture

۱۹۲۵: هنرتزیینی امروز، L’art Décoratif D’aujourd’hui

۱۹۳۵: شهر درخشان، Ville Radieuse

۱۹۳۸: توپ؟ مهمات؟ نه متشکرم، لطفا تسلیم شوید

۱۹۳۹: ترانه زمان مدرن و شهرسازی

۱۹۵۵: شعر زاویه درست، Poem of the right angel ،Poéme de l’angle droits

۱۹۶۰: خلاقیت جستجوی بیمار است یا کارگاه تحقیقات بیمار، L’Atelier de La Recherché Paciente Creation Is a Paitient Search

۱۹۶۶: سفرشرقی Le Voyage d’Orient