حسین امانت؛ معمار آزادی و میراث فرهنگی

معمولا در هر شهری یک یا چند سازه وجود دارد که تبدیل به نماد آن شهر شده اند و با شنیدن نام این سازه ها بی اختیار یاد آن شهر می افتیم. ماندگاری این سازه ها دلایل مختلفی دارد که یکی از این دلایل معماری بی نظیر آن ها است. معماری مانند هر هنر دیگری روح آدمی را جلا می بخشد و تماشای بناهای زیبا لذت می بخشد. برج آزادی هم با نام تهران گره خورده. می توان گفت تا پیش از تمام شدن برج میلاد نور، برج آزادی تنها سازه ای بود که نماد تهران به شمار می رفت. هر کس گذرش به تهران افتاده باشد حداقل یک بار برج آزادی را از نزدیک دیده و مسحور شکوه و عظمت آن شده است. با وجود اینکه همه برج آزادی را می شناسند اما شاید نام معمار این برج را هرکسی نداند. حسین امانت، معمار این بنا در سن کمی طرح این بنا را ارائه داد و پس از این بنا، سازه های دیگری هم طراحی کرده که بسیار چشم نواز و در سطح جهانی مطرح هستند. با حسین امانت معمار برج آزادی بیشتر آشنا شویم:

تولد و کودکی حسین امانت

حسین امانت سال ۱۳۲۱ در کاشان متولد شد. خانواده پدری اهل کاشان بودند و خانواده مادری کاشانی-همدانی. امانت، به گفته خودش در خانواده ای بزرگ شده که اعضایش به فرهنگ ایران عشق می ورزیدند و البته از زیبایی های سایر مناطق دنیا غافل نبودند. به اعتقاد امانت زیبایی در هر کجای دنیا باشد، متعلق به همه است و هنرمند باید به آن مراجعه کند.
از آنجا که خانواده حسین امانت به فرهنگ و هنر ایران علاقه زیادی داشتند، سعی می کردند کودکان را هم به هنر علاقه مند کنند. یکی از اولین جرقه های معمار شدن حسین امانت در بازدید از تخت جمشید در کودکی زده شد. عظمت و شکوه تخت جمشید تجربه ای فراموش نشدنی برای امانت بود که همیشه در قلبش باقی ماند و بعدها حین معماری این حس و تجربه به کمکش آمدند.

دوران تحصیل و جوانی حسین امانت

ورود امانت به رشته معماری تصادفی بود و از ابتدا قصد نداشت در رشته معماری تحصیل کند. امانت گفته اول به فیزیک اتمی علاقه و قصد مهاجرت به آمریکا برای ادامه تحصیل را داشت.  عباس امانت برادر حسین هم استاد تاریخ بین الملل در دانشگاه ییل آمریکا است. اما حسین با پدرش صحبت می کند و منصرف می شود. بعدتر در حالی که در رشته مهندسی معماری هم قبول شده بود، در رشته مهندسی مکانیک تحصیلاتش را آغاز می کند. روزی برای کمک به دوستی در پروژه معماری اش به آتلیه می رود و همین اتفاق سرآغاز ورود او به دنیای معماری می شود.
حسین امانت تحصیلات آکادمیکش را در دانشکده هنرهای زیبا در دانشگاه تهران پی گرفت و زیر نظر استادان به نامی مثل حیدر غیابی و هوشنگ سیحون درس خواند که نقش مهمی در معماری ایران داشتند و بناهای ماندگاری به جای گذاشتند.
امانت درمورد استادانش گفته: «حیدر غیایی معمار مشهور آن زمانه، استاد آتلیه ما بود و دیدگاه او بسیار مدرن بود. او بنای مجلس سنای ایران را هم به شکلی بسیار مدرن در تهران اجرا کرد. دو ستون در جلوی ساختمان سنا وجود دارد که آندره بلوک مجسمه ساز فرانسوی آن ها را طراحی کرده است. این ستون ها به نام «زنجیر انوشیروان دادگر» نامگذاری شده بود.
بعدها هوشنگ سیحون استاد آتلیه شد و اگرچه او هم شاگرد مدرسه بوزار بود اما دیدگاه متفاوتی داشت. سیحون اولین معماری بود که به معماری سنتی ایران مراجعه کرد و بین اشکال مدرن و سنت های کهن معماری ایرانی به ترکیب جدیدی رسید.
همچنین امانت درمورد دوره تحصیلش می گوید: «با هوشنگ سیحون به شهرهای مختلف ایران سفر کردیم و طرح ها و کروکی هایی از ساختمان ها، بازارها و بافت معماری ایران  کشیدیم. با کشیدن این طرح ها بود که به درک خوبی از معماری سنتی ایران و معماری مدرن رسیدیم.»
امانت بعدها از این سفرها و کروکی هایی که کشید به عنوان تجربه ای ارزشمند یاد کرد و از توالی حجم ها یکی از مهم ترین درس های معماری ایران را عنصری مهم در معماری دانست.

معماری برج آزادی در ۲۴ سالگی

پس از گران شدن نفت و شکوفایی اقتصادی ایران در دوره پهلوی دوم، زمزمه ایجاد تغییرات و تحولات در ایران شنیده می شد. در آستانه جشن های ۲۵۰۰ ساله پادشاهی، قرار شد نمادی در مسیر ورودی شهر از سمت غرب یعنی مسیر ورود به تهران از فرودگاه مهرآباد طراحی شود. قرار بود این میدان یکی از بزرگ ترین میدان های شهری خاورمیانه باشد و گردشگران به محض ورود این نماد را که نشانه ایران نوین بود، ببیند.
البته فقط مدرن بودن جنبه مهم این نماد نبود و شاخصه هنر و تاریخ ایران هم جزو ویژگی های این بنا بود. در واقع این بنا قرار بود نماد پایتخت باشد، مدرن باشد و البته نمادی از فرهنگ و هنر ایران برای افرادی که برای اولین بار به ایران سر می زنند و تصور دقیقی از فرهنگ و هنر ایرانی ندارند.
برای همین شهریور سال ۱۳۴۵ آگهی مسابقه طرح ساختمان شهیاد در روزنامه اطلاعات چاپ شد. یک آگهی کوتاه که با حروف ریز هم چاپ شده بود. در این آگهی از معماران خواسته شده بود طرح های پیشنهادی ان را تا دهم آبان به دفتر شورای مرکزی بفرستند.
این مسابقه در آن زمانی بی نظیر بود و بنا بود شرکت کننده ها طرح های شان را روی دو تابلوی بزرگ در یکی از سالن های کاخ سعدآباد به نمایش بگذارند تا داوران طرح برنده را انتخاب کنند.
داوران این مسابقه هوشنگ سیحون، فروغی، غیاثی، کوهنگ و شروین بودند که برخی از آن ها استاد معماری، یک نفر از سازمان برنامه و بودجه و آخری شهردار تهران بود.
طرح حسین امانت ۲۴ ساله که تازه از دانشکده هنرهای زیبا فارغ التحصیل شده بود، در میان ۲۱ طرح ارائه شده برنده شد و مسیر حرفه ای حسین امانت با این پروژه بزرگ، ارزشمند و به یادماندنی شروع شد.

آثار حسین امانت

برج آزادی

• به گفته امانت قوس اصلی وسط برج، نمادی از طاق کسری  و دوره ساسانی است و قوس بالایی که یک قوس شکسته است مربوط به دوران بعد از اسلام و نفوذ اسلام در ایران. رسمی سازی های بین این دو قوس هم از گنبد مساجد ایران الهام گرفته شده است. هندسه بنای برج آزادی یک هندسه مربع مستطیل است که از روی چهار پایه خود می چرخد و ۱۶ ضلعی می شود و در نهایت به شکل گنبد در می آید. البته این گنبد از بیرون مشخص نیست، اما از داخل برج دیده می شود. دو طبقه داخل برج، یکی بالای قوس طاق اصلی است و دیگری زیر گنبد. گنبد برج آزادی مقرنس ایرانی را به شکل تازه ای اجرا می کند و ارتفاع آن از بام برج بیرون می زند و همچنین با کاشی های فیروزه ای معرق ایرانی پوشیده شده است. مصرف بتن سفید هم در آن زمان کار جدیدی بود و مشابه آن انجام نشده بود.
• نکته جالب دیگر در طراحی برج آزادی ارتفاع آن است. حد ارتفاع برج آزادی ۴۵ متر است؛ چون نزدیک فرودگاه مهرآباد قرار گرفته و نمی شد آن را بلندتر ساخت. حسین امانت برای حل مشکل ارتفاع، یک سرازیری در میدان به وجود آورد. مسیر ابتدا سرازیری است و پس از رسیدن به آب نما سربالایی می شود.
• ساخت برج آزادی در آبان ماه سال ۱۳۴۸ شروع و بعد از ۲۸ ماه دی ماه ۱۳۵۰ تمام شد. روز افتتاح برج ۳۰۰۰ مهمان داخلی و خارجی حضور داشتند و برای اولین بار از منشور کوروش رونمایی شد تا نماد پیوند تاریخ ایران باستان و ایران معاصر باشد.
• در ساختمان برج ۲۵۰۰۰ قطعه سنگ به کار رفته و ۹۰۰ تن آهن مصرف شده است.
• مجموعه فرهنگی آزادی، متشکل از چند بخش در طبقه پایین برج آزادی قرار دارد و شامل موزه، کتابخانه، واحد سمعی و بصری، سالن نگارخانه و نمایشگاه، سالن اجتماعات، سالن برگزاری همایش و کنفرانس است.
• عناصر معماری که در برج آزادی به کار رفته شامل موارد زیر است:
• چهار طاقی، یادگار معماری ساسانی
• مقرنس، تزئینات معماری به جا مانده از دوران مادها
• طاق کسری، معماری ساسانی
• عناصر معماری سلجوقی
• مفهوم کثرت و وحدت، از عناصر معماری اسلامی
• کاشی کاری فیروزفام از عناصر معماری اسلامی

طراحی برج شهیاد یا آزادی باعث شد مسیر حرفه ای برای حسین امانت به خوبی جلو برود و پس از این برج، طراحی دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) و ساخت موزه بزرگ پاسارگاد در نزدیکی آرامگاه کوروش کبیر به او سپرده شد. البته این ها تمام پروژه های امانت نبود و ساخت مدرسه، کتابخانه، شهرک تفریحاتی در ساحل خزر و بناهای بسیار دیگری به او سپرده شد.
آثار امانت به داخل ایران محدود نماند و بناهایی در خارج از ایران هم طراحی کرد. یکی از مشهورترین بناهای ساخته شده با طرح حسین امانت سفارت ایران در شهر پکن است. با دیگر آثار حسین امانت بیشتر آشنا شویم:

سفارت ایران در پکن

سفارت ایران در پکن در سال ۱۹۸۳ و براساس طرحی از حسین امانت ساخته شد. ساختمان های اطراف سفارت همگی معماری سنتی چینی دارند اما ساختمان سفارت به سبک معماری سنتی ایرانی طراحی و اجرا شد. ساختمان سفارت ایران فقط محدود به دفتر سفارت نیست و اقامتگاه سفیر، مدرسه کوچک فارسی و مکانات رفاهی مثل باشگاه و استخر را هم در خود جای داده است.

ساختمان ابن سینا در دانشگاه صنعتی شریف یا آریامهر سابق

ساختمان ابن سینا متشکل از کلاس های عمومی، آمفی تئاترها، کتابخانه و چند ساختمان برای رشته های مختلف است. به وجود آوردن فضایی سیال، جا دادن فضاهای مورد نیاز دانشگاه ه شکلی اقتصادی و به چشم آمدن ساختمان ها و زیبایی هدف طراح در معماری بوده است. ساختمان های مجموعه ابن سینا طوری در کنار هم قرار گرفته اند تا حیاط هایی بسته و چهارگوئش ایجاد شود که از طریق ستون و طاق از هم جدا می شوند. ایده ساخت ساختمان به این شکل از مدارس سنتی ایرانی گرفته شده است.

ساختمان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری

مانند دیگر آثار حسین امانت این ساختمان هم تلفیق سنت و مدرنیته است. معماری پیش از اسلام و کارکردهای معاصر در ساخت این بنا دیده می شود. این ساختمان با فضای معماری ایرانی همخوانی دارد. در حیاط ورودی هم استخری وجود دارد که بزرگ ترین حیاط از چهار حیاط مجموعه است. این حیاط ها به هم راه دارند و یادآور باغ های ایرانی هستند.

شهرک تفریحی دریاکنار بابلسر

این شهرک ۱۵۰ هکتار است و در حاشیه دریای خزر ساخته شده است. ۱۵۰۰ ویلا در این شهرک ساخته شده است که البته به جز ویلا، امکانات تفریحی هم در شهرک وجود دارد. در طراحی ساختمان ها به مسئله حفظ و نگهداری فضای سبز هم توجه شده و این شهرک مانند بسیاری از شهرک ها جایی بی روح نیست و با کمی پیاده روی می توان به فضای دلپذیر و محوطه فضای سبز رسید. همچنین طراحی منظره شهرک طوری انجام شده که خانه ها رو به منظره دریا، جنگل و کوه ها قرار بگیرند و ساکنین خانه ها از منظره لذت ببرند. شهرک دریاکنار در ۵ کیلومتری بابلسر و در مسیر بابلسر به فریدون کنار قرار گرفته است.

دانشکده مدیریت دانشگاه تهران

معماری دانشکده مدیریت دانشگاه تهران هم نظم و هندسه معماری اسلامی را دارد. همچنین ساختمان رو به جنوب است و در معرض نور مستقیم آفتاب قرار ندارد.

• کتابخانه مرکزی دانشگاه سیچوآن در پکن در کشور چین
• ساختمان مرکزی رادیو تلویزیون پکن در چین
• یادمان ملی هولوکاست در اتاوا کانادا

جایزه های حسین امانت

امانت برنده جوایز متعددی در سطح ایران و بین الملل شده است. طرح های او در جامعه معماری ارزشمند و ماندگار هستند. از جمله جوایزی که امانت برنده آنها شده است می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدال هنر در سال ۱۳۵۰
• مدال پهلوی در سال ۱۳۵۴
• جایزه تاکر برای معماری بی نظیر در سال ۱۹۸۵
• جایزه معماری در سال ۱۹۹۵
• جایزه موسسه سیمان آمریکا در سال ۲۰۰۱

ویژگی آثار حسین امانت

پیوند معماری کلاسیک غربی با روح معماری شرقی در طرح های حسین امانت دیده می شود. او در طرح های خود از سبک های مختلفی استفاده می کند و به یک سبک بسنده نمی کند. امانت در طرح های کلاسیک هم گوشه چشمی به اصول هندسه و معماری ساختمان های ایران دارد و استادانه در طرح های مدرنش سنت را هم اضافه می کند.
امانت درباره بناهای سبک کلاسیک که طراحی کرده، می گوید: «سبک کلاسیک با باغ های اطراف این جا متناسب و هماهنگ بود. من معتقدم ما در زندگی مدرن با شتاب حرکت می کنیم و فرصت دقت در جزئیات را نداریم، ولی سبک کلاسیک برای جامعه ای که در رفاه هستند، معنا دارد؛ یعنی جامعه ای که برای استراحت و مراقبه زمان دارد. ساختمان های مدرن پس از انقلاب صنعتی یعنی دوره غلبه مادیات بر معنویات رشد کردند، ولی من فکر می کنم زیبایی، یک فاکتور مهم در طراحی است چون برای روح آدم مفید است.»
همچنین او در کارهایش از سنگ برای تزئین ساختمان استفاده می کند.

امانت؛ هم اکنون

حسین امانت از سال ۱۹۸۰ در کانادا زندگی می کند و از شهروندان آن کشور است. او هنوز هم دست از فعالیت نکشیده است و در دفترش در اتاوا همچنان پروژه ها و طرح های بین المللی اش را دنبال می کند.